Czasy najdawniejsze]
Na ziemiach, leżących obecnie w granicach Ukrainy, człowiek pierwotny pojawił się 300 000 lat temu. 140 000-120 000 lat temu znajdowała się tutaj sieć osiedli neandertalskich. Z okresu późnego paleolitu znaleziono ponad 800 stanowisk ze śladami człowieka z Cro-Magnon.
Pomiędzy 10 000 a 8000 lat p.n.e. (mezolit) zmiany klimatyczne umożliwiły gęstsze osadnictwo. Wyodrębniły się wtedy 3 obszary plemion mezolitycznych: nadbrzeżny (wybrzeża Morza Czarnego i Azowskiego, Krym), lasostepowy (środkowy bieg Dniepru, dorzecze Dońca) i leśny (obecne północne obwody Ukrainy).
Strefa lasostepu
W okresie chalkolitu na terenach Ukrainy pojawia się ludność kultury trypolskiej. Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. na terenie lasostepu kultura trypolska została asymilowana i powstała kultura ceramiki sznurowej. Plemiona ceramiki sznurowej były przypuszczalnie bezpośrednimi przodkami Germanów, Bałtów i Słowian.
Kultura ceramiki sznurowej w okresie pomiędzy XV a XI wiekiem p.n.e. przekształciła się w kulturę trzciniecką i kulturę komarowską. Ta przeszła między XI a IX wiekiem p.n.e. w kulturę biełogrudowską, będącą, według wielu badaczy, poprzedniczką kultury wschodniosłowiańskiej.
Strefa stepowa [edytuj]
Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. pojawiły się tutaj ze wschodu pasterskie plemiona kultury jamowej. W drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. ludność tej kultury zasymilowała się z plemionami pochodzenia północnoirańskiego, tworząc rozciągającą się od Uralu do Dniestru kulturę zrębową. Z niej właśnie wyodrębnili się Kimerowie.
Starożytność [edytuj]
Najstarsze historyczne plemiona znane z terenów północnego nadczarnomorza to Kimerowie do VII wieku p.n.e., a po nich Scytowie do IV w i Sarmaci do III w n.e.(Sauromaci, Roksolanie, Alanowie). W VII i VI wieku p.n.e. na Krymie oraz u ujścia Bohu i Donu ("don" po sarmacku oznacza rzekę) powstały pierwsze kolonie greckie o dźwięcznie brzmiących nazwach (Tanais,Chersonises, Eupatoria). Wkrótce wykształciło się z nich najstarsze znane państwo obejmujące swym zasięgiem Ukrainę - tzw."Królestwo Bosporańskie" od nazwy Cieśniny Kerczeńskiej - Bosfor Kimmeryjski, podległe później Cesarstwu Rzymskiemu.
W I wieku ne. prowadził tu działalność apostolską św. Andrzej, a w III wieku Wulfila. W III i IV wieku naszej ery nad południowymi obszarami dzisiejszej Ukrainy zwierzchnictwo roztaczały plemiona Gotów, podbiwszy plemiona miejscowe, a Goci utrzymywali się jeszcze na Krymie przez długi czas, bo aż do roku 1778. W późniejszym okresie liczne plemiona azjatyckie (Hunowie, Awarowie, Protobułgarzy i Madziarzy) dokonywały przemarszu przez południową Ukrainę, a nie mniej liczne osiedlały się tam (Chazarowie, Pieczyngowie czy Połowcy-Kumanie).
Należy wspomnieć również o osadnictwie greckim, które zaczęło rozwijać się między VIII a VI wiekiem p.n.e. Były to nadbrzeżne miasta zbudowane na wzór greckich polis, prowadzące ożywiony handel wyrobami rzemiosła w zamian za zboże, bydło, miód, wosk, skóry i ryby. Najbardziej znanymi miastami były: Pantikapajon (obecny Kercz), Teodozja, Fangoria, Gorgippa (obecnie Anapa), Chersonez Taurydzki, Tyras, Nikonij, Olbia. Kres istnieniu tych miast przyniosły najazdy plemion koczowniczych w okresie wielkiej wędrówki ludów.
Początki państwowośc
We wczesnym średniowieczu zamieszkane przez Słowian ziemie naddnieprzańskie stały się obszarem penetracji szwedzkich Waregów. Być może od nazwy jednego z ich plemion, Rusów, wywodzi się nazwa Rusi. Jeden z wareskich wodzów o imieniu Ruryk zdołał skupić pod swą władzą Waregów, Słowian Ilmeńskich oraz Krywiczy i ok. 860-862 r. dał początek najstarszemu państwu wschodniosłowiańskiemu - Rusi Nowogrodzkiej. Ruryk był również założycielem dynastii władców Rusi Rurykowiczów. Dwaj wodzowie warescy, Askold i Dir, oddzielili się z czasem od Ruryka, a następnie udali się w dół Dniepru i zawładnęli tam państwem plemiennym Polan z ich największym grodem - Kijowem. Ok. 880-884 r. państwo Askolda i Dira zostało podbite przez kniazia nowogrodzkiego - Olega Mądrego, syna Ruryka. Askold i Dir zostali najprawdopodobniej zabici. Z przyczyn geopolitycznych Oleg Mądry przeniósł stolicę swego państwa z Nowogrodu Wielkiego do Kijowa. W ten sposób powstała Ruś Kijowska, państwo obejmujące swym zasięgiem terytoria dzisiejszej Ukrainy, Rosji, Białorusi, Mołdawii, Polski i innych państw.
W 988 r. potomek Ruryka Włodzimierz I Wielki przyjął chrzest z Bizancjum. Umocniony został tym samym wpływ kultury greckiej na Rusi. Choć państwo Rurykowiczów było najludniejszym i największym pod względem powierzchni w Europie na jego potencjale odbijały się ciągłe walki wewnętrzne, a także zagrożenie ze strony ludów koczowniczych zamieszkujących stepy nadczarnomorskie (Połowcy, Pieczyngowie). W XIII wieku Ukraina opanowana zostaje przez Złotą Ordę. Ruś Kijowska została zhołdowana i znalazła się wówczas w okresie rozbicia dzielnicowego. Głównym ośrodkiem ruskiej państwowości na obszarze dzisiejszej Ukrainy stało się Księstwo Halicko-Wołyńskie.
Rozbiór państwa [edytuj]
Po zabiciu ostatniego księcia halickiego Jerzego II przez bojarów w XIV wieku tereny położone wokół Lwowa i Przemyśla (tzw. Ruś Czerwona) zostały włączone na zasadach autonomicznych do Królestwa Polskiego. Od tego też czasu datuje się zwrot polskiej polityki zagranicznej z zachodu na wschód. Język ruski stał się jednym z oficjalnych języków na wschodnich połaciach państwa polskiego. Podczas (wojny 1340-1392) Ruś Halicko-Włodzimierska została przejęta przez Królestwo Węgier (czasy panowania króla Ludwika), lecz pod koniec XIV wieku jako posag Jadwigi Andegaweńskiej wróciła do Polski. Na terenie Rusi Czerwonej powstały województwa: ruskie (ze stolicą we Lwowie), bełskie oraz podolskie (stolica Kamieniec Podolski). W owym czasie rozpoczęła się ich kolonizacja przez polską szlachtę.
Ruś Kijowska
Ruskie księstwa: Kijowskie, Wołyńskie, Czernichowskie, Perejesławskie, Turowsko-Pińskie, Smoleńskie i Połockie zostały w XIII i XIV wieku prawie całkowicie opanowane przez Wielkie Księstwo Litewskie, które sięgało wówczas prawie do Morza Czarnego. W wyniku unii krewskiej dynastia Jagiellonów roztoczyła swe zwierzchnictwo nad litewskim oraz polskim terytorium Rusi. Pozostałe ziemie ruskie były zależne od Złotej Ordy. Jedynymi ziemiami ruskimi, które utrzymały swoją niepodległość była Ruś Nowogrodzka i Ruś Pskowska (część terytoriów dzisiejszej Rosji).
Rzeczpospolita Obojga Narodów [edytuj]
W wyniku unii lubelskiej z 1569 roku do Korony Królestwa Polskiego przyłączone zostały obszary dzisiejszej Ukrainy, pomimo gwałtownych protestów posłów litewskich. Na własność króla polskiego przeszły województwa wołyńskie (stolicą w Łucku), kijowskie, bracławskie oraz czernihowskie. W 1596 ruscy biskupi prawosławni zmuszeni zostali przez króla Zygmunta III Wazę do zawarcia na synodzie w Brześciu unię powtórnie uznając zwierzchnictwo papieża i tworząc w ten sposób Ukraiński Kościół Greckokatolicki. W końcu XVI i w XVII wieku Ukraina była widownią częstych powstań kozackich (powstanie Nalewajki) sukcesywnie tłumionych przez Polaków do czasu powstania Chmielnickiego (bezpośrednim powodem jego wybuchu była niezgoda sejmu na podwyższenie liczby Kozaków rejestrowych, co obiecał Kozakom planujący wojnę z Turcją król Władysław IV Waza). Talent dowódczy i sojusz z Tatarami krymskimi pozwoliły Chmielnickiemu na zorganizowanie faktycznie niezależnego państwa. Był to jednak stan przejściowy nie mający szans na utrwalenie. W okresie wojen kozackich narodziła się idea powstania trzeciego, ruskiego członu federacji polsko-litewskiej (promował ją wojewoda kijowski Adam Kisiel i król Jan II Kazimierz Waza). Nie zaakceptowała jej polska i litewska szlachta i ostatecznie została zarzucona po ugodzie w Perejasławiu z 1654 roku. Wówczas Chmielnicki zawarł sojuszniczą wojskową ugodę z Rosji, która potraktowała ją jak powód do okupacji Ukrainy. Rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska 1654-1667. W toku walk polsko-rosyjskich część Kozaków opowiedziała się za związkiem z Rzeczpospolitą, część za Rosją. W 1658 część kozaków zawarła z Rzeczpospolitą ugodę hadziacką, na mocy której powstawało Księstwo Ruskie, tworzące wraz z Koroną i Wielkim Księstwem Litewskim państwo trójczłonowe - Rzeczpospolitą Trojga Narodów.
Jej postanowienia nigdy jednak nie weszły w życie. Ostatecznie, na mocy rozejmu w Andruszowie 1667 lewobrzeżna Ukraina z Kijowem została przyłączona do Rosji, podczas gdy prawobrzeżna pozostała przy Polsce (okresowo, po traktacie w Buczaczu 1672 do pokoju w Karłowicach 1699, jej część znalazła się pod władzą Turcji).
Rozbiory [edytuj]
W wyniku rozbiorów Polski terytorium Ukrainy podzieliły między siebie Rosja i Austria. Katarzyna II Wielka zagarnęła dla Rosji Wołyń, Kijowszczyznę oraz Podole. Ukraińcy nie otrzymali tam jakiejkolwiek formy autonomii, tereny te inkorporowano do Rosji jako trzy prawobrzeżne gubernie: kijowską, wołyńską (ze stolicą w Żytomierzu) oraz podolską (Kamieniec Podolski). Rosja od początku uznawała Ukraińców za jeden ze szczepów narodu rosyjskiego, aczkolwiek początkowo nie utrudniała zawzięcie rozwoju rodzącego się właśnie ruchu ukraińskiego (wobec dominującej pozycji żywiołu polskiego na tych ziemiach, a także słabo jeszcze wykształconego aparatu władzy). Pozwoliło to na wykształcenie (za sprawą Tarasa Szewczenki) literackiego języka ukraińskiego. Nieliczne elity ukraińskie (Szewczenko, Hruszewśky) widziały wtedy przyszłość swego kraju w związku z Rosją. Jednak z biegiem czasu okazało się, że polityka rosyjska ograniczyła się do propagowania ruchu moskalofilskiego na Ukrainie przy konsekwentnym odmawianiu Ukraińcom prawa do odrębności narodowej i wzmagających się represjach wobec ukraińskich działaczy. Rosyjską politykę definiowały np. cyrkularz wałujewski z 1863 i ukaz emski z 1876.
Inaczej przedstawiała się sytuacja Ukraińców w Galicji. W pierwszych latach po rozbiorach dominującym procesem była tam polonizacja, a właściwie jedynym ośrodkiem rozwoju ruchu ukraińskiego był wspierany przez Austrię, ale także w znacznej części spolonizowany kościół unicki. Podejście Polaków do problemu ukraińskiego było takie samo jak Rosjan - nie uznawano odrębności ukraińskiej, a jedynie „szczep ruski narodu polskiego”. Dopiero gdy Ukraińcy wyłonili się w Galicji jako licząca się siła polityczna (takim punktem zwrotnym były wydarzenia Wiosny Ludów i powstanie Hołownej Rady Ruskiej) Wiedeń przystąpił do polityki wygrywania ich przeciw Polakom. Jednak po zawarciu kompromisu z Polakami (autonomia Galicji) czynił to dość rzadko, uznając (w zamian za poparcie polskie w sejmie) problem ukraiński za wewnętrzną sprawę polską. Niemniej, Ukraińcy galicyjscy mieli odtąd znacznie lepsze warunki dla rozwoju kultury narodowej, niż będący pod jarzmem znacznie silniejszego niż Polacy caratu Ukraińcy rosyjscy. Innymi powodami były wyższa jakość życia i większy procent ludności miejskiej w Galicji. Ukraińcy zamieszkiwali w Galicji jej wschodnią część ze Lwowem i Przemyślem, w miastach stanowili zdecydowaną mniejszość (dominowali tam Polacy i Żydzi), ale wystarczyło to do wykształcenia się warstwy energicznej inteligencji ukraińskiej. Poza wschodnią Hałyczyną Rusini dominowali na terenie Bukowiny i części Besarabii. Podstawowe dążenia ruchu ukraińskiego w drugiej połowie XIX wieku to - podział Galicji na wschodnią i zachodnią (w odrębnej Galicji Wsch. mieliby przewagę liczebną) i demokratyczna ordynacja wyborcza. Do końca istnienia Austro-Węgier u władzy w Galicji utrzymywali się dążący do kompromisu konserwatyści polscy (krakowscy Stańczycy), jednakże rozkwit ruchów nacjonalistycznych po obu stronach zapowiadał nadejście w przyszłości rozwiązania siłowego.
Na ziemiach ukraińskich pod władzą Rosji w końcu wieku ruch ukraiński wegetował. Już w 1839 zlikwidowano Cerkiew unicką poprzez akt „dobrowolnego połączenia” z Cerkwią prawosławną. Ożywienie nastąpiło na początku XX wieku, uformowały się główne ukraińskie stronnictwa polityczne (socjaliści Petlury i Wynnyczenki, nacjonaliści) a w okresie rewolucji 1905-1907 założone zostały liczne stowarzyszenia (Proświty) i pisma. Ruch ukraiński nabrał już w tym czasie wyraźnych cech antyrosyjskich.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz